Historia
Krótka historia kościoła na Marymoncie
Marymont zawdzięcza swoje początki królowi Janowi III Sobieskiemu i jego żonie Marii Kazimierze. Porośnięte bujnymi lasami północne, nadwiślańskie przedpola Warszawy były miejscem częstych polowań. Uczestniczący w nich król Jan III Sobieski zainteresował się malowniczo położonym folwarkiem Polków, usytuowanym po drodze do pobliskiego klasztoru kamedułów. Z myślą o żonie król nabył tę około 100-morgową posiadłość, z trzema stawami, łąkami i polami, w większości jednak porośniętą dębowym lasem. Na niewielkim wzgórzu urządzono dwupoziomowy taras. Architekt Tylman z Gameren w latach 1691-1696 zbudował na jego szczycie, w miejscu poprzedniego dworku, niewielki pałacyk. Budynek wzniesiony na planie kwadratu, obejmował kilka pokoi na parterze oraz salę w kształcie równoramiennego krzyża (w rogach znajdowały się gabinety) z wejściem od strony wschodniej na piętrze. Wokół rozciągał się rozległy park z alejkami, stawami, strumieniami, wysepkami i kilkusetmetrowym kanałem. Przez dwa naturalne stawy przepływała rzeka Rudawka. Od wschodniej strony pałacyku prosta aleja prowadziła w głąb posiadłości. Pałacyk, służący prywatnemu życiu rodziny królewskiej, stanowił letnią rezydencję królowej Marii Kazimiery i zarazem pełnił funkcję pawilonu myśliwskiego Jana III. Miejsce otrzymało nazwę „Marymont” – od imienia królowej i francuskiego zwrotu „Marie Mont”, czyli „Góra Marii”.
Pałac na wzgórzu – rysunek inwentaryzacyjny z ok. 1720 r.
Po śmierci męża (1696) Maria Kazimiera mieszkała jeszcze czas jakiś na Marymoncie, a kiedy opuściła Polskę, posiadłość odziedziczył najmłodszy syn królewskiej pary, Konstanty. Od niego w 1720 roku posiadłość kupił August II Mocny (król Polski 1697-1706 i 1709-1733). Nowy właściciel po odnowieniu przekształcił dawną rezydencję w willę myśliwską i rekreacyjną, na stokach pagórka założył winnice. Marymont stał się miejscem występów trup aktorskich, polowań i dorocznych winobrań. Jego syn August III Sas (król Polski 1733-1763) przekształcił pałacyk w willę myśliwską, a pawilony w domki dla łowczych – wykorzystywane podczas polowań w Lasku Bielańskim i Puszczy Kampinoskiej. Na północ od wzgórza urządził w parku zwierzyniec, tj. teren polowań ze specjalnie przywiezioną tu zwierzyną, który otoczył wysokim parkanem. Nad wielkim stawem był młyn, a u stóp pałacowego tarasu po jego północnej stronie – dom zarządcy Blümera.
Po śmierci Augusta III Marymont wydzierżawił Thomas Wrongthon, rezydent i poseł nadzwyczajny Wielkiej Brytanii w Polsce. To on uporządkował zaniedbaną posiadłość, na górnym tarasie wzgórza, na zachód od willi wybudował rodzaj widokowego amfiteatru. Całość udostępnił mieszkańcom Warszawy. Po wyjeździe posła do Szwecji, w 1771 roku majątek wydzierżawił marszałek nadworny koronny Franciszek Rzewuski. Nowy najemca parkan zastąpił rowem i szpalerem krzewów, obok dworku postawił stajnie i pawilon kuchenny, połączył park i ogród, ale teren zamknął dla publiczności. W 1783 roku Rzewuski wyjechał z kraju. Do 1796 roku majątkiem zarządzali jego oficjaliści, którzy przez niedbałość doprowadzili do zniszczenia wytwornej budowli. W 1794 roku szturmujące wojska pruskie spaliły większość jego zabudowy z wyjątkiem pałacyku i kilku otaczających go budowli. Po upadku Rzeczypospolitej, w roku 1796 posiadłość zakupił rząd pruski i osadził tu leśniczego.
Instytut Agronomiczny
Należący do skarbu pruskiego podmiejski Marymont, z utworzeniem Księstwa Warszawskiego (1807) stał się jego własnością, a w 1815 roku wszedł w skład majątku Królestwa Polskiego. Wkrótce rząd przekazał Marymont (a także Rudę, Buraków, Bielany i Wawrzyszew) na uposażenie Instytutu Agronomicznego, utworzonego dekretem z 5 października 1816 roku. Ta wyższa uczelnia rolnicza rozpoczęła nauczanie w roku 1820 i była trzecią tego typu placówką w Europie. Na Marymoncie do szkoły należały wszystkie zabudowania. Miejsce zaczęło ulegać stopniowym przeobrażeniom. Początkowo siedzibą uczelni stał się królewski pałacyk z należącymi doń pawilonami i dom Blümera, w pobliżu którego założono ogród botaniczny. Pałacyk przebudowano, m.in. likwidując schody zewnętrzne. Po 1820 roku na potrzeby instytutu wzniesiono, według projektu architekta Antonia Corazziego, piętrowe wolno stojące budynki ustawione w kształcie podkowy otwartej w stronę pałacyku. Zmieniono przeznaczenie pałacyku, na parterze urządzając kaplicę uczelnianą, a na górze gabinety. Projekt przebudowy przygotował Karol Martin, który w 1856 roku przy ogrodzie botanicznym wzniósł eksperymentalny dom dla wyrobników fabrycznych. Reorganizacja systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim w 1861 roku doprowadziła do zamknięcia instytutu, który od 1840 roku funkcjonował jako Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Władze carskie przeniosły szkołę do Puław, do nowo utworzonego Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego.
Po likwidacji szkoły, w 1863 roku opuszczony Marymont przejęły carskie władze wojskowe. Budynki zostały dołączone do Cytadeli. Od tego czasu wzgórze marymonckie na niemal pół wieku stało się siedzibą koszar rosyjskiej kawalerii. Wkrótce kaplica przestała istnieć, gdyż dawny pałacyk został przekształcony w magazyn. Rosjanie zniszczyli ogród botaniczny i wycięli przydrożne drzewa. Przed 1896 rokiem po północnej stronie tarasu pałacowego wybudowali dodatkowe pawilony koszarowe.
Kościół dwóch błogosławionych
Istotne zmiany dla Marymontu przyniósł wybuch I wojny światowej. Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan w 1915 roku, magistrat miejski przekazał opustoszałe gmachy po instytucie na potrzeby schroniska św. Józefa dla nieuleczalnie chorych, prowadzonego przez Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo (siostry szarytki). W gmachu środkowym otwarto kaplicę prywatną dla sióstr i ich podopiecznych. Koniecznym wówczas remontem pokierowali architekci Juliusz Dzierżanowski i Franciszek Rakowicz. Na rok 1916 przypadają początki dzisiejszego kościoła parafialnego. Jak już wspomniano, po wycofaniu się Rosjan w zabudowaniach dawnego instytutu na Marymoncie mieściło się schronisko św. Józefa prowadzone przez siostry szarytki. Zrujnowanym pałacem zainteresowali się zakonnicy ze Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, którzy osiedlili się w Lasku Bielańskim przy kościele pokamedulskim. W sprawę pozyskania Marymontu dla tamtejszej parafii zaangażował się o. Jerzy Matulewicz, generał i odnowiciel zgromadzenia. W dawnym pałacyku księża marianie odnowili sprawowanie kultu Bożego, 2 lutego 1916 roku otwierając dla okolicznej ludności kaplicę, będącą filią parafii bielańskiej.
Po odzyskaniu niepodległości kaplicę przejęło duszpasterstwo wojskowe, którego kapelanem w latach 1918-1924 był studiujący w Warszawie ks. Michał Sopoćko (późniejszy spowiednik świętej siostry Faustyny Kowalskiej). Na Marymoncie stacjonowało wojsko polskie, a podczas wojny polsko-bolszewickiej studenci Politechniki Warszawskiej odbywali przeszkolenie wojskowe przed wysłaniem do walk, które w najbardziej dramatycznym momencie toczyły się niebezpiecznie blisko.
W czasie wojny 1920 roku w kaplicy mieścił się szpitalik dla rannych żołnierzy przywożonych z frontu, przy których ks. Sopoćko pełnił swą kapelańską posługę. 15 sierpnia 1921 roku, w pierwszą rocznicę „cudu nad Wisłą” cały Marymont wraz z Pułkiem Saperów oddał swoją służbę Chrystusowi, obierając jego Matkę za swoją Panią i Królową. Parterowa kaplica na rzucie kwadratu, z wejściem od wschodu, przykryta dwuspadowym dachem, wewnątrz w kształcie krzyża (z racji narożnych pomieszczeń) nie mieściła okolicznych mieszkańców i licznych oddziałów żołnierzy. Staraniem ks. Sopoćki w 1924 roku obiekt gruntownie przebudowano według projektu podpułkownika Henrycha. Wykonania projektu podjął się podpułkownik Pawłowski, a kierownikiem robót został porucznik Gruszczyński. Na ścianie frontowej wzniesiono niewysoką wieżyczkę dzwonniczą. Nowa fasada świątyni połączyła dwa style: klasyczny (tympanon) i barokowy (attyka z figurką Matki Bożej), przez co obiekt nabrał monumentalności. Dzięki uprzejmości biskupa polowego Wojska Polskiego Stanisława Galla Wojskowa Kuria Biskupia przekazała nowej świątyni dzwon. 16 listopada 1924 roku w obecności dostojników wojskowych, duchownych i cywilnych biskup Stanisław Gall poświęcił kaplicę dedykowaną Matce Bożej Królowej Korony Polskiej – pierwszą w Polsce świątynię pod tym wezwaniem.
W 1925 roku budynki zajmowane przez schronisko przejęło wojsko na potrzeby Wojskowej Centralnej Szkoły Gazowej oraz koszar 1 pułku saperów 1 dywizji Legionów. Dawny pałacyk królewski pełnił funkcję kaplicy, która podlegała ojcom marianom, czyli parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Lesie Bielańskim. W latach 1927-1949 z kościołem pw. Matki Bożej Królowej Polski związany był ks. Zygmunt Trószyński, aktywny działacz społeczny pomagający najuboższym mieszkańcom dzielnicy, organizujący świetlice i kuchnie dla ubogich. W 1936 roku ks. Trószyński przeniósł kancelarię parafialną do kościoła Matki Bożej Królowej Polski. Odtąd parafię nazywano Bielany-Marymont, a kościół bielański stał się filią, chociaż erygowanie parafii na Marymoncie nastąpiło niemal ćwierć wieku później.
Widok pałacyku w okresie saskim.
Rycina Marie Mons z 1730 r.
Na głównym planie pałacyk, dalej dwa pawilony dla służby.
Widok na Marymont – ok. 1830 r.
Rysunek inwentaryzacyjny z ok. 1720 r.
Kościół szczęśliwie ocalał
W końcowej fazie wojny na Marymoncie spłonęły zabudowania dawnego Instytutu Agronomicznego, ale sam kościółek szczęśliwe ocalał – miał jedynie uszkodzone sklepienie nad prezbiterium, co wkrótce naprawiono. Zaraz po powrocie ks. Zygmunta Trószyńskiego (18 stycznia 1945 roku) parafia wznowiła działalność. W 1946 roku władzom kościelnym zezwolono na niewielką rozbudowę świątyni, ale odbudowa i działalność ośrodka została zahamowana z powodu aresztowania duszpasterza. W 1956 roku – na fali politycznej odwilży i złagodzenia totalitarnego ucisku – z inicjatywy proboszcza ks. Leona Wajdzika podjęto rozbudowę kościoła według projektu architekta Brunona Zborowskiego, jednak wskutek szykan władz zrealizowaną tylko w części. W 1958 roku oddano do użytku pomieszczenia na dolnym poziomie, przeznaczone na sale katechetyczne. Po tragicznej śmierci kapłana w 1959 roku, pracę duszpasterską oraz dzieło rozbudowy i restauracji świątyni kontynuowali kolejni proboszczowie: ks. Zygmunt Seferyński MIC (1960-1972), ks. Olgierd Nassalski MIC (1972-1981), ks. Kazimierz Wójcicki MIC (1981-1987), ks. Ludwik Meyerholz MIC (1987-1993) i ks. Adam Kowal MIC (1993-1999).
W kwietniu 1959 roku Prymas Polski Stefan kard. Wyszyński przy marymonckim kościele erygował samodzielną parafię. Do 1960 roku świątynia została rozbudowana. W nowym ołtarzu głównym umieszczono płaskorzeźbę patronki parafii Matki Bożej Królowej Polski, na ścianach bocznych zawieszono płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej (artystki rzeźbiarki Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej), przy prezbiterium ustawiono chrzcielnicę w kształcie drzewa. Jednocześnie wykonano kaplicę pogrzebową i wolno stojącą dzwonnicę. 12 sierpnia 1965 roku przy schodach bocznych prowadzących na przykościelny cmentarz ustawiono krzyż. 11 listopada 1966 roku Prymas Polski Stefan kard. Wyszyński dokonał konsekracji kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski. Latem 1977 roku na chórze zamontowano 21-głosowe organy mechaniczne projektu prof. Jerzego Erdmona i mgr. Zenona Kubusa, wykonane przez Kazimierza Sajdowskiego z Bydgoszczy.
Obecny wystrój kościoła jest efektem prac zainicjowanych przez ks. Michała Kozaka MIC (1999-2005), kontynuowanych przez ks. Stanisława Szlassę MIC (2005-2012). 20 września 2003 roku odnowiony i odmieniony dom Boży poświęcił Prymas Polski Józef kard. Glemp. Obecnie kościół i parafia – to przedmiot troski ks. proboszcza Marcina Juraka MIC. Na terenie parafii posługują siostry ze Zgromadzeń: Najświętszego Imienia Jezus i Córek Maryi Niepokalanej.
Usytuowany na wzniesieniu niewielki kościół parafialny pw. Matki Bożej Królowej Polski, po licznych przebudowach nie przypomina już królewskiego pałacyku. Jedynymi widocznymi reliktami pierwotnej formy są zamurowane portale w obu bocznych ścianach nawy. Obecnie jest to obiekt orientowany, postawiony na planie krzyża łacińskiego, którego podstawę, obejmującą nawę główną z przyległymi nawami bocznymi, zamyka prezbiterium. Wysoko na ścianie frontowej umieszczona jest podświetlana nocą płaskorzeźba patronki parafii i kościoła.
Widok kaplicy – 1916 r.
Widok kościoła od zachodu – 1924 r.
Chór Marymoncki zorganizowany przez bł. ks. Michała Sopoćkę – 1924 r.
Widok kościoła – 1924 r., oficerowie batalionu chemicznego po poświęceniu kościoła.
Rozbudowa kościoła – 1924 r.
Wejście główne od strony zachodniej prowadzi przez kruchtę, nad którą znajduje się chór muzyczny. Na ścianie ołtarzowej, nad tabernakulum, zainstalowany jest rokokowy krzyż z połowy XVIII wieku, wykonany z drewna złoconego. Przy prezbiterium, na wielobocznym skrzyżowaniu naw po stronie lewej usytuowana jest płaskorzeźba Matki Bożej Królowej Polski, a po prawej – chrzcielnica. Lewe ramię transeptu zamyka ołtarz Miłosierdzia Bożego z obrazem „Jezu, ufam Tobie”, wizerunkami św. Faustyny Kowalskiej i bł. Michała Sopoćki oraz witrażem przedstawiającym gołębicę symbolizującą Ducha Świętego. Po prawej stronie znajduje się ołtarz z wizerunkiem św. o. Stanisława Papczyńskiego i witrażem Matki Bożej. Mękę Pańską przedstawiają płaskorzeźbione stacje Drogi Krzyżowej, autorstwa Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej, z około połowy XX wieku. W parafii przechowywane są relikwie: św. Cecylii, św. o. Stanisława Papczyńskiego,
św. Faustyny Kowalskiej, św. Jana Pawła II i bł. ks. Michała Sopoćki.
Liczne tablice pamiątkowe na ścianach zewnętrznych kościoła są znakiem historii. Upamiętniają one ks. Zygmunta Trószyńskiego, kolejnych proboszczów, bł. Michała Sopoćkę oraz zawierzenie wspólnoty Matce Bożej. Inne dedykowane są poległym podczas wojny żołnierzom: zgrupowania „Żmija”, Szkoły Obrony Przeciwgazowej, kompanii „Żniwiarz” oraz zgrupowań „Żubr” i „Żaglowiec”. Jedna z tablic przypomina o poświęceniu sztandaru Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych.
Błogosławiony Michał Sopoćko – 1924 r.
Święta s. Faustyna z bratem Stanisławem – 1935 r.
Ołtarz w kościele parafialnym – po 1945 r.
Płaskorzeźba Matki Bożej Królowej Korony Polskiej – 1925 r. Obecnie umieszczona w oknie na szczycie kościoła.
Ołtarz główny – 1924 r. W ołtarzu płaskorzeźba Matki Bożej Królowej Korony Polskiej.